دیسفاژی یا اختلال بلع چیست؟

دیسفاژی(اختلال در بلع ) چیست؟

واژه دیسفاژی (dysphagia) که ممکن است برای شما نا آشنا باشد، نام پزشکی یک بیماری مرتبط با مشکلات بلع است. نکته دیگری که لازم است پیش از شروع بحث اصلی به آن بپردازیم، گسترده بودن مشکلات مرتبط با بلعیدن در انسان‌ها است، به طوری که هر ساله حدود یک میلیون آمریکایی به این اختلال ها در بلع دچار می‌شوند. ما در این مقاله به دیسفاژی یا اختلال در بلع و تفاوت آن با مشکلات عادی بلع می پردازیم. این مقاله بر پنج محور اصلی زیر نوشته شده است:

• شناخت کلی این بیماری
• شناخت دلایل و عوامل ایجاد کننده اختلال بلع
• علائم اختلال بلع
• روش تشخیص دیسفاژی
• و در نهایت روش درمان این بیماری

اختلال بلع به چه چیزی گفته می شود؟

دیسفاژی یک اصطلاح پزشکی است که برای توصیف مشکل شدید در عمل بلع استفاده می‌شود. برای مثال چنانچه مشکل بلع در شروع پروسه بلعیدن اختلال ایجاد کرده باشد، از آن با عنوان oropharyngeal dysphagia یا دیسفاژی دهانی یاد می‌شود. این درحالی است که اگر مشکل بلع با احساس چسبیدن و گیر کردن غذا در گردن یا بالای سینه همراه باشد، به آن دیسفاژی مری یا esophageal dysphagia گفته می‌شود.

تفاوت این دو نوع اختلال در چیست؟

اختلال بلع دهانی ناشی از عملکرد غیر طبیعی اعصاب و ماهیچه‌های دهان ، حلق (انتهای گلو) و یا اسفنکتر فوقانی مری (عضله جمع شونده ای که در ابتدای لوله بلع واقع شده است) است. این درحالی است که دیسفاژی مری بیماری است که خود مری و بافت آن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بسیار مهم است که همکاران ما در مرحله اولیه تشخیص این بیماری بلع دشوار ،به درستی بتوانند متوجه شوند که اختلال به وجود آمده در کدام دسته بندی فوق جای می‌گیرد. زیرا آزمایشات و تصویر برداری‌های مختلفی برای تشخیص نهایی هر یک از بیماری‌های فوق توصیه می‌شود.

اختلال بلع را چگونه می‌توان تعریف کرد؟

دیسفاژی و odynophagia (که با عنوان بلع دردناک نیز شناخته می‌شود) دو بیماری مختلف هستند، که نباید با یکدیگر اشتباه گرفته شوند. در واقع بلع دردناک به احتمال زیاد ناشی از مواردی مانند عفونت، التهاب و مسائل مشابه دیگر است. ضمناً ممکن است موارد دیگری مانند مشکلات ساده تر در هنگام بلع، همچون سوزش مری و گلو یا احساس چسبیدن و گیر کردن چیزی در انتهای حلق فرد نیز وجود داشته باشد، که آن موارد نیز ارتباطی با اختلال بلع ندارند. در واقع اختلال بلع یا دیسفاژی مشکلی است که تنها در خود عملکرد بلع نمایان می‌شود.

علل به وجود آمدن مشکل بلع چیست؟

عوامل به وجود آورنده بلع سخت ،در یکی از دو دسته زیر جای خواهند گرفت:

• مشکلات عصبی و عضلانی
• مشکلات ساختاری مانند باریک بودن مری، یا مشکلات دیگر مرتبط با ساختار این بخش از دستگاه گوارش

دیسفاژی دهانی

این نوع از دیسفاژی بیشتر بر اثر مشکلات عصبی عضلانی به وجود می‌آید. علت به وجود آورنده این نوع از اختلال بلع می‌تواند آسیب به اعصاب مغز یا جمجمه باشد، زیرا عضلات دهان، پشت گلو و اسفنکتر بخش بالای مری ارتباط مستقیمی با این اعصاب دارند و هرگونه آسیب جدی به اعصاب یاد شده می‌تواند به دلیلی برای این بیماری تبدیل شود.

البته در این نوع از دیسفاژی نیز ممکن است موارد ساختاری به ندرت دخیل باشند. این اختلالات بلعی می‌توانند ناشی از رشد تومورهایی در بخش انتهای گلو باشند، که بلع را غیر ممکن می‌سازند.

دیسفاژی مری

در این نوع از دیسفاژی از موارد و مشکلات ساختاری به عنوان عامل اصلی اختلال قورت دادن یاد می‌شود. این مشکلات ساختاری می‌توانند شامل مواردی همچون:

• باریک شدن مری در اثر وجود زخم ناشی از بیماری ریفلاکس اسید معده
• التهاب بافت پوششی مری به دلایلی همچون عفونت یا ریفلاکس
• تومورهای داخل مری
• فشار آمدن به مری به دلیل رشده توده‌هایی در داخل سینه
• یک اختلال خونی در سلول‌هایی به نام ائوزینوفیل‌ها ، که مشکلی تحت عنوان مری ائوزینوفیلیس را به وجود می‌آورند؛
• و حتی بزرگ شدن قلب به دلیل بیماری

و موارد مشابه و بسیار دیگری باشند.

دیسفاژی مری ناشی از مشکلات عضلانی

گرچه به ندرت ممکن است اختلال در عمل قورت دادن مری ناشی از موارد مربوط به مشکلات اعصاب و عضله باشد، با این وجود اختلال نادری تحت عنوان اسکلرودرما (scleroderma) وجود دارد، که منجر به دیسفاژی خواهد شد. در این اختلال عضلات مری توانایی انقباض و ایجاد فشار خود را از دست داده و نمی‌توانند غذا را به سمت معده هدایت کنند. یکی دیگر از اختلالت عضلانی مری که آکالازی نام دارد و آن مورد نیز بسیار به ندرت قابل رویت است، باعث مشکلاتی در عضله انتهای مری شده و بیماری سختی بلع را به وجود می‌آورد.

علائم دیسفاژی

همانطور که تا کنون متوجه شدید، اختلال بلع یا دیسفاژی حالتی است که طی آن غذا نمی‌تواند درست از دهان به معده منتقل شود. علائم این بیماری، بسته به محل ناهنجاری به وجود آورنده مشکل متفاوت خواهد بود.

علائم اختلال بلع دهانی عصبی عضلانی

هنگامی که بیمار دچار دیسفاژی oropharyngeal ناشی از از علل عصبی عضلانی شود، ممکن است عضلات درگیر در روند جویدن و هل دادن غذا به پشت گلو نیز درگیر مشکل شده باشند. شرایط و مشکلات ناشی از این نوع مشکل بلع در یک لحظه و در زمان تلاش برای فرو بردن غذا به گلو اتفاق می‌افتد. در این وضعیت ممکن است عضله محافظ از مجاری تنفسی و بینی نیز به درستی عمل نکند و به واسطه نوشیدن یا خوردن غذا، مواد خوراکی وارد بینی یا ریه فرد شود. چنین اتفاقی می‌تواند سرفه‌های شدید و خفگی یا نوعی ذات الریه به نام پنومونی آسپیراسیون را به همراه داشته باشد. این مشکل به دلیل درگیر کردن حنجره می‌تواند باعث خشن شدن صدای بیمار نیز بشود.

علائم اختلال بلع در مری

در صورتی که فرد به این نوع از دیسفاژی دچار باشد، غذا به درستی وارد مری می‌شود ولی راه خود به معده را به درستی طی نخواهد کرد. این وضعیت به طوری است که بیمار حس می کند، غذا در گلو یا بالای سینه جمع شده است. ممکن است در برخی افراد، غذا مجدداً به دهان بازگردد، که یکسان بودن طمع و مزه غذای بالا آمده، تفاوت میان این وضعیت و بالا آوردن معمولی را نشان خواهد داد.

علائم در زمان مشکلات ساختاری مری

افرادی که دچار اختلال قورت دادن در ناحیه مری هستند، ممکن است بتوانند مایعات را به درستی میل کنند ولی در خوردن مواد غذایی جامد مشکل داشته باشند. افراد مبتلا به این مشکل ممکن است بعضی از علائم ریفلاکس مانند سوزش سر دل را نیز تجربه کنند، زیرا ریفلاکس یکی از اصلی ترین عوامل تنگ شدن مری است. در چنین وضعیتی در موارد بسیار نادر ممکن است غذا مری را به طور کامل مسدود کرده و عمل بلعیدن را حتی در مایعات نیز غیر ممکن سازد؛ که در این وضعیت بیمار باید به طور اورژانسی تحت آندوسکوپی قرار بگیرد.

علائم در زمان مشکلات عضلانی مری

چنانچه دیسفاژی ناشی از آکالازی باشد، دشواری بیشتری برای تشخیص آن وجود خواهد داشت، زیرا این وضعیت سلامتی با سرعت بسیار کمی پیش روی کرده و برای تشخیص صحیح آن در مراحل اولیه تنها باید به پزشکان ماهر و خبره در زمینه گوش حلق و بینی ،مراجعه کنید. در آکالازی مایعات نیز به سختی از مری عبور می‌کنند.

چنانچه مشکلات شدیدی در پروسه بلعیدن غذا تجربه کرده باشید و به مطب دکتر مریم یعقوبی یکی از بهترین پزشکان در حیطه گوش حلق و بینی در تهران ،مراجعه نمایید.برای کسب اطلاعات بیشتر پیج اینستاگرام دکتر یعقوبی را مطالعه نمایید.

تشخیص این بیماری

اولین گام در تشخیص بیماری بررسی دقیق علائم برای پی بردن به ماهیت دقیق مشکل از میان یکی از دو مورد زیر است:

• دیسفاژی دهانی
• دیسفاژی مری

در این مرحله ارزیابی دقیق وضعیت سلامتی و سوابق بیمار می‌تواند علت اصلی آن را برای ما شفاف سازد. همچنین ممکن است برای اطمینان پیدا کردن از صحت تشخیص تست‌هایی بر روی شما انجام شود.

تشخیص اختلال بلع دهانی

تشخیص این نوع از دیسفاژی با یک بررسی اعصاب شناختی شروع می‌شود تا اختلالات احتمالی عصبی را مشخص کند. ممکن است پزشک متخصص حلق ،تستی تحت عنوان ویدوفلوروسکوپی را برای تشخیص هرچه دقیق تر این نوع اختلال بلع به کار بگیرد. در طی این تست مواد غذایی دارای قوام مختلف و در عین حال حاوی باریوم به بیمار داده شده و در زمان بلع آن تصویرهایی با اشعه ایکس ثبت خواهد شد. چنانچه باریوم به جای طی کردن مسیر عادی خود یعنی ورود به مری، منحرف شده و وارد مجاری تنفسی شود، می‌تواند بر وجود این اختلال صحه بگذارد.

یکی دیگر از تست‌های احتمای برای تشخیص این بیماری می‌تواند شامل آندوسکوپی از طریق بینی باشد. ممکن است در طول این آزمایش فشار هوای زیاد به سمت عضله گلو شلیک شود، تا سلامتی یا فلج بودن آن رد و یا تایید شوند. اگر در چنین وضعیتی مشکوک به وجود تومور مغزی باشید، ممکن است نسخه ای برای انجام تست MRI به شما بدهیم. همچنین آزمایش خون نیز می‌تواند برای تشخیص میاستنی گراویس، پلی متیوزیت و سایر اختلالات ماهیچه ای مفید باشد.

تشخیص اختلال بلع ناشی از مشکلات مری

روتین ترین تست برای پی بردن به صحت تشخیص دیسفاژی ناشی از مشکلات مری استفاده از آندوسکوپی است. در طی این تست یک لوله وارد مری شده و سپس دوربینی از طریق آن وارد بدن فرد می‌شود. مشاهده تصاویر می‌تواند وضعیت سلامت مری را به وضوح برای ما روشن سازد. این تست علاوه بر در اختیار قرار دادن تصاویر امکان نمونه برداری از بافت‌های غیر طبیعی را نیز فراهم می‌کند. دیگر تست‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• تست بلع باریم تصویر برداری با اشعه اکس که احتمال باریک شدن مری را بررسی می‌کند.
• مانومتری یا تست فشار مایعات که عملکرد صحیح عضلات مری را مورد بررسی قرار می‌دهد.

درمان اختلال بلع

درمان دیسفاژی کاملاً بستگی به علل به وجود آورنده مشکل دارد. برای مثال ممکن است در بیمارانی که از تنگی مری رنج می‌برند، داشتن یک رژیم غذایی خاصی با قوام مشخص مشکل را حل کند. این در حالی است که بیمارانی که از ضعف عضلات دهان رنج می‌برند، نیاز به رعایت صحیح شرایط قرار گیری گردن در زمان بلعیدن غذا خواهند داشت.

اقدامات درمانی

ممکن است برای درمان مشکل بیمارانی که از تنگی مری رنج می‌برند از بالن برای گشاد کردن آن استفاده شود. از آنجا که علت اصلی تنگی مری، ریفلاکس اسید معده است، نیاز به مصرف داروهای کاهنده اسید نیز احساس شود. این درحالی است که بیماران مبتلا به آکالازی و سرطان مری برای درمان قطعی به اقدامات جراحی نیاز خواهند داشت.

آیا امکان تشدید دیسفاژی، یا بازگشت آن پس از درمان وجود دارد؟

این مورد کاملاً به علت به وجود آورنده اختلال بلع (گیر کردن غذا در گلو)بستگی دارد. برای مثال چنانچه دیسفاژی ناشی از تنگی مری باشد، گشاد کردن آن به وسیله آندوسکوپی به خوبی پاسخ خواهد، اما ممکن است هر از گاهی پس از بازگشت مشکل به صورت مجدد برای این کار اقدام شود. این در حالی است که دیسفاژی های ناشی از بیماری رفلاکس ، عفونت‌های مری و مری ائوزینوفیلیک ممکن است با داروها به طور کامل برطرف شوند. لازم به ذکر است دیسفاژی ناشی از آکالازی نیز با درمان جراحی برای همیشه بهبود می‌یابد ولی دیسفاژی ناشی از سرطان مری ممکن است به قرار دادن استنت (لوله فلزی) دائمی در مری برای باز نگاه داشتن آن ختم شود.

نکات پایانی در مورد اختلال بلع

• در هر دو نوع دیسفاژی ، اگر علائم برای طولانی مدت وجود داشته باشند، ممکن است بیمار وزن خود رااز دست داده و دچار سوء تغذیه شود.
• ضمناً اگر علت بیماری سرطان مری و باریک شدن یا انسداد مری باشد ، این کاهش وزن می‌تواند بسیار شدیدتر نیز باشد.
• در صورت عدم توانایی در بلع مایعات، بدن دچار کم آبی نیز خواهد شد.
• در صورت انسداد کامل مری، ممکن است از یک لوله جایگزن برای انتقال غذا به معده استفاده شود.
• اگر ریسک ورود غذا به ریه‌ها نیز بالا باشد، برای جلوگیری از به وجود آمدن پنومونی از روش بالا استفاده می‌شود.

امیدواریم مطلبی که در مورد دیسفاژی یا اختلال بلع خواندید برای شما مفید واقع شده باشد. چنانچه سوالی دارید، می‌توانید آن را از بخش نظرات یا با استفاده از فرم‌تماس با دکتر یعقوبی درمیان بگذارید. همچنین اگر هر یک از علائم ذکر شده را در خود مشاهد کرده اید، باید بدون درنگ برای ویزیت به پزشک معالج خود مراجعه کنید.

منبع:

https://gi.org/topics/dysphagia/